Czy ubezpieczyciel może odmówić zawarcia umowy ubezpieczenia?

Prawne i praktyczne aspekty odmowy zawarcia umowy ubezpieczenia

Ubezpieczenia stanowią istotny element zarządzania ryzykiem – zarówno w życiu prywatnym, jak i w działalności gospodarczej. Korzystamy z nich, by chronić majątek, zdrowie, życie, samochód czy odpowiedzialność cywilną. Co jednak w sytuacji, gdy zakład ubezpieczeń odmawia nam zawarcia umowy? Czy to zgodne z prawem? Czy każdy ma prawo do ochrony ubezpieczeniowej?

Odpowiedzi nie są jednoznaczne – zależą od rodzaju ubezpieczenia i indywidualnych okoliczności. W niniejszym artykule wyjaśniamy, kiedy i dlaczego ubezpieczyciel może odmówić ubezpieczenia, a kiedy taka odmowa może być niezgodna z przepisami. Rozważymy również, jakie są najczęstsze przyczyny odmów zawarcia umowy oraz co może zrobić klient w odpowiedzi na sprzeciw i obiekcje zakładu ubezpieczeń w tym zakresie. 

Rodzaje ubezpieczeń – klucz do zrozumienia prawa odmowy

Aby odpowiedzieć na pytanie, czy ubezpieczyciel może odmówić zawarcia umowy, trzeba zrozumieć podstawowy podział ubezpieczeń:

1. Ubezpieczenia obowiązkowe

To ubezpieczenia, których posiadanie wynika wprost z przepisów prawa. Przykłady:

• OC posiadaczy pojazdów mechanicznych (każdy zarejestrowany pojazd musi mieć ważne OC),
• OC rolników prowadzących gospodarstwa rolne,
• ubezpieczenie budynków rolniczych,
• wybrane ubezpieczenia zawodowe (np. OC lekarzy, adwokatów, architektów).

2. Ubezpieczenia dobrowolne

To wszystkie inne ubezpieczenia, których zawarcie zależy wyłącznie od woli klienta i decyzji ubezpieczyciela. Przykłady:

• AC (autocasco),
• ubezpieczenie na życie,
• ubezpieczenie zdrowotne,
• NNW (następstw nieszczęśliwych wypadków),
• ubezpieczenie domu lub mieszkania,
• OC w życiu prywatnym.

Czy zakład ubezpieczeń może odmówić zawarcia umowy obowiązkowego ubezpieczenia?

Odpowiedź: w zasadzie nie – ale są wyjątki i zasady szczególne.

Zgodnie z ustawą z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK, zakład ubezpieczeń nie może odmówić zawarcia umowy, jeśli:

• osoba wnioskująca spełnia warunki ustawowe,
• składka została opłacona (jeśli jest wymagana z góry),
• pojazd, gospodarstwo czy inny przedmiot ubezpieczenia kwalifikuje się do ubezpieczenia na podstawie ustawy.

Przykład: Każdy posiadacz pojazdu zarejestrowanego w Polsce ma prawo do zawarcia umowy OC komunikacyjnego. Ubezpieczyciel nie może odmówić zawarcia takiej umowy, jeśli pojazd spełnia wymagania formalne, a właściciel dostarczy wymagane dane.

Czy zakład ubezpieczeń może odmówić ubezpieczenia dobrowolnego?

Odpowiedź: tak – zgodnie z prawem.

W przypadku ubezpieczeń dobrowolnych zakład ubezpieczeń jest uprawniony do:

• odmowy zawarcia umowy,
• narzucenia własnych warunków (np. udziału własnego, ograniczeń terytorialnych),
• odmowy odnowienia umowy w kolejnym roku.

To ubezpieczyciel podejmuje decyzję, czy chce podjąć określone ryzyko i na jakich warunkach. Ma pełną swobodę działania w oparciu o właściwe przepisy kodeksu cywilnego oraz normy regulujące działalność ubezpieczeniową. 

Najczęstsze przyczyny odmowy zawarcia ubezpieczenia

Poniżej przedstawiamy najczęściej spotykane powody w oparciu, o które ubezpieczyciele odmawiają zawarcia umów ubezpieczenia.

1. Zbyt wysokie ryzyko ubezpieczeniowe

Jeśli klient lub przedmiot ubezpieczenia wiąże się z dużym ryzykiem wystąpienia szkody, ubezpieczyciel może odmówić zawarcia umowy. Przykłady:

• klient wielokrotnie powodował szkody (tzw. szkodowy ubezpieczony),
• pojazd często uczestniczył w kolizjach lub jest używany w nietypowych warunkach (np. jako taksówka, w ruchu międzynarodowym),
• dom znajduje się na terenie zalewowym.

2. Brak wymaganych zabezpieczeń

W przypadku ubezpieczeń majątkowych (dom, mieszkanie, AC), towarzystwa ubezpieczeniowe często wymagają określonych zabezpieczeń technicznych. Niespełnienie postawionych wymogów może skutkować odmową objęcia ochroną ubezpieczeniową wnioskowanych składników mienia. Przykład:

• brak systemu alarmowego lub monitoringu w domu o wysokiej wartości,
• brak blokady skrzyni biegów w pojeździe o dużej wartości.

3. Nieprawidłowe dane lub zatajenie informacji

Ubezpieczyciel ma prawo odmówić zawarcia umowy ubezpieczenia, jeśli wnioskodawca:

• poda nieprawdziwe informacje we wniosku,
• zatai wcześniejsze szkody,
• zaniży wartość mienia.

To nie tylko podstawa do odmowy udzielenia ochrony ubezpieczeniowej, ale w niektórych przypadkach – do rozwiązania już zawartej umowy i odmowy wypłaty odszkodowania.

4. Zły stan techniczny przedmiotu ubezpieczenia

Przykłady:

• samochody w złym stanie technicznym lub starsze mogą nie być przyjęte do ubezpieczeń dobrowolnych (np. AC lub Assistance),
• budynki grożące zawaleniem lub niezgodne z przepisami przeciwpożarowymi mogą nie zostać objęte ochroną ubezpieczeniową.

5. Zbyt wysoka suma ubezpieczenia

Klient, który próbuje ubezpieczyć pojazd lub nieruchomość na wartość znacznie wyższą niż rzeczywista, może spotkać się z odmową. Ubezpieczyciel musi chronić się przed tzw. nadubezpieczeniem, które może prowadzić do nadużyć.

6. Negatywna historia ubezpieczeniowa

Ubezpieczyciel może odmówić zawarcia umowy z klientem, który:

• zalegał z płatnościami,
• wielokrotnie zgłaszał szkody,
• był podejrzewany o wyłudzenie odszkodowania.

Co zrobić w przypadku odmowy zawarcia umowy ubezpieczenia?

Jeśli ubezpieczyciel odmówił zawarcia umowy ubezpieczenia, klient może podjąć następujące kroki:

1. Poprosić o pisemne uzasadnienie odmowy
   Każdy klient ma prawo otrzymać informację, dlaczego jego wniosek został odrzucony. 
2. Zgłosić sprawę do Rzecznika Finansowego
   Jeśli klient uzna, że odmowa była nieuzasadniona, może zwrócić się do Rzecznika Finansowego z wnioskiem o interwencję lub mediację.
3. Zwrócić się do innego ubezpieczyciela
   Każdy zakład ubezpieczeń ma własne polityki w zakresie zasad oceny ryzyka. Odmowa udzielenia ochrony ubezpieczeniowej przez jeden zakład ubezpieczeń nie oznacza, że każdy inny ubezpieczyciel zachowa się identycznie. 

Czy ubezpieczyciel może odmówić przedłużenia umowy?

Tak – szczególnie w przypadku ubezpieczeń dobrowolnych.

Zawarcie nowej umowy po zakończeniu poprzedniej (np. AC, ubezpieczenie na życie) jest nową decyzją ubezpieczyciela. Może on:

• odmówić przedłużenia,
• zmienić warunki (np. podnieść składkę, ograniczyć zakres ochrony).

W przypadku OC komunikacyjnego, które jest obowiązkowe, polisa co do zasady odnawia się automatycznie – chyba że umowa ubezpieczenia została wypowiedziana lub składka nie została opłacona.

Podsumowanie

Ubezpieczyciel może odmówić zawarcia umowy ubezpieczenia – ale zależy to od rodzaju ubezpieczenia i konkretnej sytuacji.

• W przypadku ubezpieczeń obowiązkowych (np. OC komunikacyjnego), odmowa jest możliwa jedynie w wyjątkowych przypadkach i musi być uzasadniona.
• Przy ubezpieczeniach dobrowolnych ubezpieczyciele mają pełną swobodę decydowania, z kim zawierają umowy i na jakich warunkach.

Zrozumienie mechanizmów działania rynku ubezpieczeń pomaga uniknąć nieprzyjemnych niespodzianek i skutecznie zabezpieczyć swoje interesy. Jeśli spotkasz się z odmową – nie rezygnuj. Warto poszukać innej oferty, skorzystać z pomocy Rzecznika Finansowego lub brokera ubezpieczeniowego. 

Urszula Kłało

Broker ubezpieczeniowy