Oświadczenia majątkowe – uniknięcie błędów czasami nie jest łatwe

20 lutego, 2025

Obowiązek obarczony wątpliwościami

Do 30 kwietnia wskazani w odpowiednich przepisach samorządowcy zobowiązani są złożyć oświadczenia o swoim stanie majątkowym.
Zbędne w tym miejscu jest wymienianie kręgu osób podlegających temu obowiązkowi, ponieważ stosunkowo precyzyjnie określają go ustawy o samorządzie gminnym, powiatowym i województwa.

Wątpliwości mogą w tym zakresie dotyczyć:

osób wydających decyzje administracyjne w imieniu wójta, starosty lub marszałka województwa.

Literalne brzmienie przepisu może sugerować, że upoważnienie konkretnej osoby do wydawania decyzji administracyjnych nie rodzi jeszcze obowiązku składania oświadczenia, jeśli do wydania żadnej decyzji nie doszło. Jednakże, zdaniem przedstawicieli części doktryny, przyjąć należy, że już samo upoważnienie jest okolicznością zobowiązującą do złożenia oświadczenia majątkowego.

Antidotum na błędy

Warto poświęcić więcej uwagi problematyce prawidłowego wypełniania oświadczeń majątkowych, zwłaszcza że niekiedy trudno uniknąć błędów w tym zakresie. W obecnym stanie prawnym istotnym problemem jest brak oficjalnej instrukcji dotyczącej wypełniania takich oświadczeń.

W sytuacji, gdy przepisy i formularze bywają niejasne, taka instrukcja mogłaby znacząco pomóc osobom zobowiązanym do składania oświadczeń. Ułatwiłaby ona rzetelne przedstawienie stanu majątku i zminimalizowała ryzyko pominięcia jakiegoś jego składnika z powodu niewiedzy, a nie celowego działania.

Najczęstsze pomyłki w oświadczeniach

Do najczęstszych pomyłek popełnianych w oświadczeniach majątkowych należą m.in.:

brak podpisu na oświadczeniu,
brak określenia nazwy sprawowanej funkcji przez radnych, którzy często wpisują wyłącznie wykonywany zawód,
nieokreślenie przynależności poszczególnych składników majątku do majątku odrębnego (osobistego) osoby składającej oświadczenie, bądź do majątku objętego małżeńską wspólnością majątkową,
złożenie niekompletnej dokumentacji (brak drugiego egzemplarza oświadczenia majątkowego, bądź jego poszczególnych stron lub brak zeznania podatkowego PIT),
pozostawienie niektórych rubryk niewypełnionych,
stosowanie zapisów nieprzewidzianych w oświadczeniu – dla przykładu zamiast frazy „nie dotyczy” pojawiają się określenia typu „nie posiadam”, „nie jestem” czy „nie prowadzę”,
brak określenia tytułu prawnego do posiadanej nieruchomości, wykazania jej powierzchni oraz wartości,
mylenie kwoty przychodu i dochodu,
niepodanie przychodów i dochodów z gospodarstwa rolnego,
wykazanie ogólnie osiągniętego dochodu bez podziału i wskazania kwot uzyskiwanych z poszczególnych tytułów,
brak wykazania dochodów (np. diety) z tytułu pełnienia obowiązków społecznych,
brak określenia warunków, na jakich zaciągnięto zobowiązania,
brak informacji o jednostkach walutowych (np. zł), za pomocą których wyrażana jest wartość, np. zasobów pieniężnych, nieruchomości czy dochodu itp.

Wątpliwości interpretacyjne

Bezdyskusyjnie, każda z osób zobowiązanych do składania oświadczeń majątkowych zdaje sobie sprawę, że przepisy, które ich dotyczą, jak i wzory formularzy są niejednoznaczne i pozostawiają dużo możliwości interpretacyjnych. W tym miejscu warto zaakcentować następujące kwestie:

spór dotyczący wykazywania dochodów małżonka oraz środków pieniężnych małoletnich dzieci;
wykaz nieruchomości – wszak posiadaczem nieruchomości jest także najemca, dzierżawca, użytkownik lub osoba mająca inny rodzaj tytułu (np. spółdzielcze prawo do lokalu). Jednakże w doktrynie przyjmuje się, że należy wymieniać wyłącznie te tytuły, które czynią daną nieruchomość składnikiem majątku, ponieważ nieruchomości jedynie użytkowane lub wynajmowane do majątku takiego nie mogą być wliczane;
problematykę terminu „inne dochody” – czy „inne dochody osiągane z tytułu zatrudnienia lub innej działalności zarobkowej lub zajęć…” są tożsame z dochodami podlegającymi na podstawie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych opodatkowaniu;
materia związana z koniecznością podawania jeszcze szerszych informacji, np. o uzyskanych odszkodowaniach.

Pozostałe niejasności

Uzasadnione obiekcje budzi także sprawa wyceny posiadanych nieruchomości. Wobec milczenia ustawodawcy w tym zakresie, zobowiązany do złożenia takiej informacji samorządowiec może stosować dowolnie wybraną przez siebie metodę. Zresztą samo pojęcie wartości nieruchomości wprowadzają dopiero rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów w sprawie wzorów formularzy oświadczeń majątkowych – w samych ustawach samorządowych natomiast jest mowa wyłącznie o tym, że oświadczenie zawiera informacje o nieruchomościach.

Jak widzą to sądy?

Jak podkreślił Sąd Okręgowy w Gliwicach, Ośrodek Zamiejscowy w Rybniku, w wyroku z 5 listopada 2015 r. „Już w tym kontekście budzi wątpliwość konieczność podawania wartości nieruchomości, a przy braku jakichkolwiek kryteriów wskazujących, o jaką wartość chodzi – czynienie zarzutu podania nieprawdy co do wartości nieruchomości jest w ocenie sądu nieuzasadnione” (sygn. akt V .2 Ka 136/15).

Podając wartość majątku nieruchomego – celem uniknięcia oskarżeń, nawet jeśli takowe byłyby bezzasadne, ze strony organów kontrolujących oświadczenia – najbezpieczniejsze być może okazuje się odwołanie do cen rynkowych podobnych nieruchomości.

Szereg wątpliwości może budzić także punkt oświadczenia dotyczący posiadanych ruchomości. Problematyczna wydaje się być tutaj, dla przykładu, kwestia ruchomości stanowiących komplet bądź zestaw. Pojawia się bowiem pytanie czy wartość takich ruchomości należy rozpatrywać indywidualnie czy całościowo. Wobec braku w przepisach dotyczących oświadczeń majątkowych definicji kolekcji, niemożliwe jest przypisanie osobie składającej oświadczenie braku wykazania np. księgozbioru bądź kolekcji monet.

W obecnym stanie prawnym odłączony element zestawu bądź kompletu podlega ujawnieniu jedynie, gdy może funkcjonować samodzielnie i jego wartość jednostkowa przekracza 10 000 zł.

Przedstawione wyżej wątpliwości są Państwu zapewne doskonale znane. Tymczasem do katalogu tego dochodzą nowe.

Środki zgromadzone na koncie PPK

W tym kontekście wskazać można chociażby na sprawę pracowniczych planów kapitałowych (PPK).

Zgodnie z art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 4 października 2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych (u.p.p.k.):

środki gromadzone w PPK stanowią prywatną własność uczestnika.
Brzmienie tego przepisu, w powiązaniu z treścią przepisów ustaw samorządowych nakładających obowiązek składania oświadczeń majątkowych wywołało wątpliwość: czy w oświadczeniach tych należy informować o środkach zgromadzonych na koncie PPK, czy też nie?

Interwencja Urzędu Marszałkowskiego

O wyjaśnienie tej kwestii zwrócił się do dyrektora Izby Administracji Skarbowej w Szczecinie Urząd Marszałkowski województwa zachodniopomorskiego – poniekąd w imieniu wszystkich samorządowców zobowiązanych do składania oświadczenia majątkowego. W piśmie Urzędu podniesiono, że ze względu na fakt, iż w polskim stanie prawnym nie ma jednolitej definicji zasobów pieniężnych, do zasobów tych należy zaliczyć:

gotówkę,
środki pieniężne zgromadzone na rachunkach bankowych,
lokaty bankowe,
pieniądze powierzone funduszom inwestycyjnym itp.

Nie ma natomiast jednoznacznej odpowiedzi, jak zauważył Urząd Marszałkowski, czy do tych zasobów zaliczają się również środki zgromadzone w PPK.

Stanowisko organu podatkowego

Według opinii organu podatkowego, wyrażonej w piśmie z 21 października 2022 r. (UNP:3201-22-121981):

w świetle obowiązujących regulacji prawnych, środki zgromadzone w ramach PPK powinny być wykazywane w oświadczeniach majątkowych w pozycji dotyczącej posiadanych zasobów pieniężnych.
Dyrektor Izby podkreślił, że do zasobów pieniężnych zalicza się m.in. środki gromadzone w ramach różnych programów oszczędnościowych, w tym również środki gromadzone w ramach PPK, jako prywatna własność uczestnika.

Weryfikacja wartości PPK

Wartość środków zgormadzonych na rachunku PPK uczestnicy mogą zweryfikować za pośrednictwem:

instytucji finansowych obsługujących PPK
portalu PPK prowadzonym przez operatora – Polski Fundusz Rozwoju S.A.

Oszczędności i fundusze jako inne zasoby pieniężne

Przez analogię można wnioskować, że do zasobów pieniężnych należy także zaliczyć:

oszczędności z indywidualnych kont emerytalnych (IKE),
oszczędności indywidualnych kont zabezpieczenia emerytalnego (IKZE)
środki zgromadzone w pracowniczych programach emerytalnych (PPE).

Wszystkie te środki stanowią bowiem własność oszczędzającego.

Odmienna konstrukcja prawna OFE i subkonta ZUS

Odmienną konstrukcję prawną posiadają za to środki zgromadzone w:

otwartych funduszach emerytalnych (OFE)
na subkoncie ZUS.

Są to środki co do zasady publiczne – nie są one własnością prywatną oszczędzającego, tylko częścią systemu zabezpieczenia emerytalnego.

W praktyce, przynajmniej w większości przypadków:

wyłączona jest możliwość nieopodatkowanego skorzystania z nich w inny sposób niż po osiągnięciu wieku emerytalnego lub uzyskaniu uprawnień emerytalnych,
dlatego też zasoby zgromadzone w OFE lub na subkoncie ZUS nie muszą być wykazywane w oświadczeniach majątkowych samorządowców.

Wyjątek dla funkcjonariuszy publicznych

Inaczej wygląda jednak w tym zakresie sytuacja, jak się wydaje, osób, dla których podstawą do składania oświadczeń majątkowych jest ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne.

Należą do nich m.in.:

Prezydent RP,
premier,
ministrowie,
pracownicy urzędów państwowych, w tym członkowie korpusu służby cywilnej, zajmujący stanowiska kierownicze itd.

Różnica w zakresie ujawniania majątku

Przepis zawarty w art. 10 przywołanej ustawy nie zawiera zamkniętego katalogu informacji o stanie majątkowym, które należy ująć w oświadczeniu – decyduje o tym użycie określenia w szczególności w sformułowaniu: „Oświadczenie to powinno zawierać w szczególności informacje o …”). W ustawach samorządowych jest zupełnie odwrotnie, poprzez zastosowanie frazy: „Oświadczenie majątkowe zawiera informacje o: …” – katalog wymaganych informacji ma charakter zamknięty.

Konkluzja rysuje się zatem następująca: dla składających oświadczenie na podstawie art. 10 ustawy o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne, dane dotyczące środków zgromadzonych w OFE i kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie w ZUS prawdopodobnie powinny się znaleźć w oświadczeniu majątkowym.

Ostrożność ponad wszystko

Zawsze warto jednak, w razie wątpliwości, stosować się do stanowiska doktryny, w myśl którego – wypełniając oświadczenie majątkowe należy kierować się zasadą: „lepiej ujawniać więcej niż mniej”.

Ponadto, jeśli istnieją wątpliwości, dobrze skonsultować je z osobą, której składa się oświadczenie majątkowe. Taka osoba posiada zazwyczaj duże doświadczenie i może w konkretnej sprawie odpowiednio doradzić.

Piotr Mikuszewski

Broker Ubezpieczeniowy | Dyrektor Biura Analiz i Projektów Ubezpieczeniowych

POWRÓT